Kultura bezpieczeństwa

 

Postęp, czyli lepsza jakość życia.... i większy stres?

Postęp technologiczny to nie tylko większy komfort życia, możliwość szybkiego przemieszczenia się czy powszechny, w krajach rozwiniętych, dostęp do medycyny. Nowe technologie, procesy produkcyjne, a także nowe i wciąż zmieniające się wyzwania stawiane przed człowiekiem w pracy stwarzają również nieznane dotąd zagrożenia. Obok zagrożeń technicznych coraz większe znaczenie mają także zagrożenia społeczne, a więc te związane m.in. z ostrą rywalizacją na rynku pracy, możliwością utraty pracy czy stosunkami z przełożonymi. Nowe zagrożenia są dodatkowym źródłem stresu przeżywanego przez pracowników, którego konsekwencje to m.in. wypadki, powstające na skutek błędów, osłabionej koncentracji czy pośpiechu. W ostatnich latach istotne stało się zatem pytanie czy cena, którą ludzkość płaci w zamian za dobrodziejstwa cywilizacji nie jest zbyt wysoka? Być może zaczynamy więcej tracić niż zyskiwać? Po serii wielkich katastrof, jak na przykład tej w Czarnobylu w 1986 roku, coraz częściej mówi się o potrzebie rozwijania i umacniania kultury bezpieczeństwa.

 

Czym jest kultura bezpieczeństwa?

Kultura bezpieczeństwa według Pidgeona stanowi system znaczeń, poprzez który określona grupa ludzi rozumie zagrożenia na świecie. System ten zwiera również wyjaśnienia związane z wypadkami – dlaczego i jak powstają. Kultura bezpieczeństwa jest wyrazem tego, jaki jest stosunek danej społeczności do ryzyka, zagrożeń i bezpieczeństwa oraz jakie wartości w tym zakresie uważane są za istotne. Wysoka kultura bezpieczeństwa jest związana z wysoką wartością przykładaną zdrowiu i życiu ludzkiemu oraz utrzymywaniem granicy między niezbędnym ryzykiem, które jest nieodłącznym elementem życia i rozwoju, a zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony przed zagrożeniami.

W latach 80-tych teoretycy organizacji zwrócili uwagę, iż organizacje, podobnie jak społeczeństwa kształtują własną, specyficzną kulturę. Problematykę tę podejmowali tacy badacze jak m.in. Schein czy Hofstede.

Kultura organizacyjna obejmuje postawy, wartości i normy zachowań wspólne dla wszystkich pracowników. Ta część kultury, która odnosi się do ryzyka i bezpieczeństwa określana jest jako kultura bezpieczeństwa danej organizacji.

Według Gellera (1996), kultura bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie kształtowana jest poprzez zaangażowanie wszystkich pracowników, pracę w grupach i poczucie przynależności do firmy oraz właściwą edukację. Szczególną uwagę należy zwrócić na trzy elementy:

  1. Środowisko fizyczne pracy (narzędzia, maszyny, organizacja stanowisk pracy).
  2. Zachowania pracowników (przestrzeganie przepisów bhp, przekazywanie informacji i współpraca, demonstrowanie troski o bezpieczeństwo wykraczającej poza obowiązki).
  3. Cechy wewnętrzne pracowników (wiedza, umiejętności, motywacja).

Kształtowanie pożądanej kultury bezpieczeństwa musi być procesem ciągłym ponieważ rzeczywista zmiana kulturowa jest trudna i wymaga czasu. Jednorazowe „akcje” mogą być efektowne, ale przynoszące pozorne efekty, bowiem sięgają jedynie tej najbardziej powierzchownej warstwy kultury, zwanej przez Scheina (1990) artefaktami. Aby zmiana była trwała i efektywna musi dokonać się na głębszych poziomach kultury, związanych z uznawanymi wartościami oraz założeniami co do natury życia i świata. Model kultury organizacyjnej Scheina przedstawiony jest na Rysunku 1.

 

 

Rysunek 1. Model kultury organizacyjnej według E. Scheina (1990).

 

Artefakty to wszystkie przedmioty materialne powstające w organizacji, zachowania, legendy i mity organizacyjne. W pełni obserwowalne i uświadamiane przez pracowników. Np. zasady wzajemnego odnoszenia się do siebie, wystrój wnętrz, sprzęt ochronny.

Wartości dzielą się na deklarowane (ale niekoniecznie przestrzegane) i przestrzegane (a niekoniecznie deklarowane). Np. „zdrowie pracowników” vs „szybki zysk”. Częściowo są nieuświadamiane przez pracowników.

Założenia są trudne do zaobserwowania oraz całkowicie nieuświadamiane. Odnoszą się m.in. do natury ludzi („ludzie są pracowici”), relacji międzyludzkich („stosunki z innymi oparte są na rywalizacji”) czy natury rzeczywistości („wypadki zawsze będą się zdarzały”).

 

Kultura bezpieczeństwa a wypadki

W ostatnich latach przeprowadzono szereg badań, z których wynika, iż poziom kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie jest związany z większą troską pracowników o własne zdrowie i bezpieczeństwo oraz mniejszą liczbą wypadków. Kultura bezpieczeństwa oceniana była również w polskich przedsiębiorstwach.

W badaniu przeprowadzonym w 2001 roku przez CIOP wzięło udział 342 pracowników z 6 przedsiębiorstw tej samej branży.  Jak wynika z przeprowadzonej analizy, pracownicy, którzy oceniają kulturę bezpieczeństwa swojej firmy jako wyższą informują o mniejszej liczbie doświadczanych wypadków i problemów zdrowotnych w porównaniu z pracownikami, którzy niżej oceniają kulturę bezpieczeństwa swojego zakładu pracy. W Tabeli 1 przedstawiono wyniki analizy wariancji.

 

Tabela 1. Porównanie grup pracowników, którzy doświadczyli bądź nie doświadczyli wypadku i problemów zdrowotnych pod względem ocenianej przez nich kultury bezpieczeństwa przedsiębiorstwa, w którym pracują.

 

W ciągu ostatnich 3 lat doświadczyłem(am):

 

odpowiedź

liczba osób

średnia

ocena kultury bezp.

ANOVA

F

poziom istotności statystycznej p£

wypadku w pracy, powodującego niezdolność do pracy dłuższą niż 1 dzień

Nie

297

140.35

9.677

.002

Tak

44

124.02

wypadku w pracy, nie powodującego przerwy w pracy dłuższej niż 1 dzień (drobne urazy, skaleczenia)

Nie

281

140.35

6.671

.010

Tak

60

128.37

wypadku w pracy nie powodującego urazu

Nie

281

140.70

7.382

.007

Tak

58

127.96

problemów zdrowotnych związanych z wykonywaną pracą

 

Nie

288

141.05

13.021

.000

Tak

52

123.36

 

 

 

Opracowała: Małgorzata Milczarek