Objęcie poruszających się obiektów nadzorem systemu Internetu Rzeczy (IoT, ang. Internet of Things) wymaga zastosowania bezprzewodowej transmisji danych, a często również energii, z wykorzystaniem propagacji energii elektromagnetycznej w powietrzu. Rozwiązania takie są coraz powszechniej wdrażane w wielu gałęziach gospodarki (np. przemyśle wytwórczym, budownictwie, transporcie czy rolnictwie, nauce, służbie zdrowia, a nawet w służbach mundurowych czy działaniach militarnych). Pole elektromagnetyczne (pole-EM) jest w takich systemach emitowane przez moduły radiowe urządzeń wyposażone w anteny nadawcze. Ze względu na elektromagnetyczne okoliczności związane z użytkowaniem urządzeń nasobnych IoT, właściwe jest rozróżnienie ich pod względem rodzaju źródła zasilania modułów radiowych na: (1) autonomiczne urządzenia wyposażone w źródło zasilania modułów radiowych, wykorzystujących różne standardy radiokomunikacji, np. Bluetooth, Wi-Fi, publiczne systemy telefonii komórkowej i podobne oraz (2) urządzenia niezawierające źródła zasilania, zasilane z zewnątrz energią przekazaną bezprzewodowym łączem elektromagnetycznym, np. znaczniki pasywne RFID. Celem publikacji jest scharakteryzowanie okoliczności i skutków oddziaływania w środowisku pracy pola-EM wytwarzanego ze względu na zamierzone właściwości funkcjonalne różnorodnych nasobnych urządzeń wykorzystywanych w systemach IoT. Scharakteryzowano nasobne urządzenia systemów IoT i wykorzystywane w nich różnorodne technologie radiokomunikacyjne, rozpatrywane ze względu na pole-EM emitowane podczas ich użytkowania i skutki jego oddziaływania w środowisku pracy. Omówiono wymagania prawne dotyczące oceny i ograniczania niepożądanych skutków oddziaływania pola-EM na pracujących i materialne środowisko pracy, a także środki ochronne służące ich ograniczaniu, stosowane w ramach wymagań prawa pracy.

W pracy przedstawiono specyfikację urządzeń radiolokacyjnych wytwarzających silne, impulsowe pola mikrofalowe oraz określono narażenie pracownikow na ten typ promieniowania elektromagnetycznego. Przedstawiono rownież uwarunkowania metrologiczne realizacji pomiarow impulsowego promieniowania mikrofalowego emitowanego przez radary. Przedstawiono międzynarodowe rekomendacje dotyczące limitowania natężenia pola elektrycznego. Zostały również przedstawione uwarunkowania krajowych limitow ustanowione w przepisach oraz zaproponowano ujednolicone podejście do metrologii impulsowego pola mikrofalowego.

Lokalizatory, czyli nasobne urządzenia ułatwiające zdalne (elektromagnetyczne) monitorowanie miejsca pobytu lub odnalezienie człowieka, są wykorzystywane w rozwiązaniach poprawiających bezpieczeństwo ludzi w trudnym lub niebezpiecznym terenie. W związku z tym, że lokalizatory mają za zadanie poprawienie bezpieczeństwa ludzi w razie zagrożenia bezpieczeństwa, a nawet życia użytkownika, parametry emitowanego przez nie pola elektromagnetycznego są w znacznym stopniu zdeterminowane spodziewanymi dla takiego zdarzenia okolicznościami technicznymi i parametrami dielektrycznymi środowiska w takim miejscu. Wykonane badania wykazały, że w otoczeniu nasobnych lokalizatorów (takich jak lokalizatory lawinowe, lampy górnicze wyposażone w górniczy nadajnik lokacyjny czy radiotelefony) należy rozpoznać, czy występuje przestrzeń pola elektromagnetycznego o poziomie, przy którym stosuje się systemowe działania związane z ochroną przed zagrożeniami elektromagnetycznymi (tzn. jest tam pole elektromagnetyczne stref ochronnych, o zasięgach zależnych od rodzaju urządzenia i parametrów jego pracy), a przy radiotelefonach pracujących z mocą 4 W lub więcej należy również rozpoznać, czy występuje przestrzeń pola elektromagnetycznego strefy niebezpiecznej (narażenie niebezpieczne). Ze względów funkcjonalnych (konieczność emisji pola elektromagnetycznego w pobliżu ciała pracownika) całkowita eliminacja zagrożeń elektromagnetycznych związanych z użytkowaniem nasobnych lokalizatorów jest niemożliwa. Zaproponowane w niniejszym opracowaniu środki ochronne umożliwiają znaczne ograniczenie omawianych zagrożeń elektromagnetycznych podczas użytkowania lokalizatorów nasobnych.

Ochrona przed zagrożeniami elektromagnetycznymi powinna dotyczyć również prac podczas ich oceny, traktowanych

jako jeden z przejawów użytkowania źródła pola elektromagnetycznego (pola-EM). Diatermie chirurgiczne zaliczają

się do najliczniejszych źródeł pola-EM, które wymaga oceny w środowisku pracy. Przy takich urządzeniach charakterystyka zagrożeń elektromagnetycznych jest podobna podczas wykonywania ich oceny i podczas zabiegów medycznych – jest uzależniona od konfi guracji przestrzennej wyposażenia technicznego w sali operacyjnej (lub zabiegowej) oraz organizacji pracy zespołu pomiarowego/(zabiegowego). Jednakże warunki narażenia zespołu zabiegowego są determinowane w pierwszym rzędzie stanem zdrowia pacjenta, ale również wiedzą i umiejętnościami pracowników organizujących lub przeprowadzających zabiegi. Narażenie na pole-EM jest nieuniknione podczas wykorzystywania diatermii chirurgicznych w zabiegach ratujących zdrowie i życie pacjentów, natomiast podczas pomiarów przy takich urządzeniach można w znacznym stopniu je ograniczyć, opracowując procedury wykonywania pomiarów w optymalnym zakresie i warunkach technicznych – o ile pomiary takie są niezbędne do właściwego rozpoznania i ograniczenia zagrożeń dotyczących pracowników ochrony zdrowia. W artykule przeanalizowano wybrane aspekty tego problemu w kontekście wymagań prawa pracy dotyczących m.in. oceny i ograniczania oddziaływania pola-EM emitowanego przez diatermie chirurgiczne na pracowników, w tym oceny narażenia kończyn. Pomiary pola-EM powinny być zorganizowane w taki sposób, aby miarodajnie ocenić parametry narażenia zespołu zabiegowego (przy wielu urządzeniach osiągającego poziom narażenia niebezpiecznego), ale przy zapewnieniu bezwarunkowej tymczasowości narażenia zespołu pomiarowego, ponieważ prace pomiarowe nie spełniają kryteriów dotyczących warunkowej akceptowalności narażenia niebezpiecznego na pole-EM pracownika (jak określono w rozporządzeniu ministra ds. pracy: DzU 2018, poz. 331). W załączniku artykułu scharakteryzowano ramowe zasady organizowania takich pomiarów i zasady oceny zagrożeń elektromagnetycznych (występujących w różnych warunkach użytkowania diatermii chirurgicznych), obejmującej wykorzystanie danych poza-pomiarowych.

Przedstawiono charakterystykę systemów radiokomunikacyjnych emitujących promieniowanie elektromagnetyczne

(PR-EM) rozpoznane w budynkach użyteczności publicznej. Zaprezentowano wyniki badań PR-EM w budynkach

użyteczność publicznej w środowisku miejskim, charakteryzującym się największym zagęszczeniem anten nadawczych oraz PR-EM o najbardziej złożonym widmie częstotliwości. Wykazano, że głównymi źródłami ekspozycji na PR-EM w budynkach są zewnętrzne stacje bazowe sieci telefonii mobilnej 4G/5G (pasma downlink: GSM 900 oraz LTE 800, 1800, 2100 i 2600) i naziemnych nadajników radiowo-telewizyjnych (FM i TV VHF i UHF), o ile są one zlokalizowane na terenie miasta, oraz wewnętrzne sieci lokalnej łączności między urządzeniami i dostępu do Internetu (Wi-Fi 2,4GHz i 5GHz). Wyniki badań wykazały, że w typowych warunkach lokalizacji zewnętrznych anten systemów radiokomunikacyjnych ekspozycja na PR-EM w budynkach użyteczności publicznej nie przekraczała dolnego limitu strefy pośredniej (ekspozycja pomijalna określona przez prawo pracy). W przypadku lokalizacji wewnątrz budynków źródeł PR-EM mogą one mieć najistotniejszy udział w profilu występującej tam ekspozycji. Zaprezentowano również kluczowe elementy postępowania podczas oceny i ograniczania PR-EM w budynkach użyteczności publicznej.

Rozwój elektromobilności, czyli wykorzystania pojazdów samochodowych o napędzie elektrycznym, a także infrastruktury technicznej zapewniającej energię do poruszania się takich pojazdów po drogach (stacji ładowania), wiąże się z emisją pola elektromagnetycznego (pola-EM). Zgodnie z wymaganiami prawa pracy, pole-EM jest oceniane i ograniczane w środowisku pracy ze względu na zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia, jakie mogą być związane ze skutkami ich bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na człowieka i obiekty materialne podczas zróżnicowanych warunków użytkowania jego źródeł (obejmującego m.in. rutynową eksploatację, kontrolę i serwisowanie), (rozporządzenie ministra ds. pracy: DzU 2018, poz. 331 (t.j.)). Omówiono rodzaje typowych stacji ładowania pojazdów samochodowych o napędzie elektrycznym oraz charakterystykę pola-EM występującego w otoczeniu stacji podczas ich użytkowania. Z uwagi na rozpoznaną możliwość występowania w otoczeniu stacji ładownia pojazdów o napędzie elektrycznym pola-EM wymagającego oceny ze względu na wymagania prawa pracy, opracowano rekomendowaną metodę pomiaru parametrów pola-EM in situ w przestrzeni pracy podczas użytkowania tego rodzaju urządzeń, spełniającą wymagania prawa pracy (rozporządzenia ministra ds. pracy: DzU 2018, poz. 331 (t.j.) i poz. 1286). Zaprezentowano również kluczowe elementy programu stosowania środków ochronnych dotyczących ograniczania zagrożeń elektromagnetycznych podczas użytkowania infrastruktury elektroenergetycznej ładowania pojazdów samochodowych o napędzie elektrycznym, wymaganych do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w otoczeniu takich źródeł pola-EM.

Wymagania prawne dotyczące ochrony przed zagrożeniami elektromagnetycznymi ewoluują wraz z rozwojem technologii powodujących emisję pola elektromagnetycznego do środowiska pracy oraz wiedzy naukowej o mechanizmach jego oddziaływania na ludzi i inne obiekty materialne, a także związanych z nim zagrożeniach bezpieczeństwa i zdrowia. Punktem odniesienia dla wielu dokumentów prawnych stały się w Europie zalecenia opracowane przez International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP). W artykule scharakteryzowano genezę tych zaleceń na tle polskich i międzynarodowych (IEEE, INIRC) doświadczeń praktycznych w zakresie ochrony pracowników przed zagrożeniami elektromagnetycznymi oraz użyteczność dla systemowego zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy najnowszych zaleceń ICNIRP (2020), dotyczących ochrony przed skutkami oddziaływania pola elektromagnetycznego o częstotliwości przekraczającej 100 kHz.

W prawie pracy określono obowiązek rozpoznania i oceny zagrożeń elektromagnetycznych w otoczeniu urządzeń i systemów radiokomunikacyjnych będących źródłami pola elektromagnetycznego (pole-EM). W rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne, wśród typowych źródeł tego pola wy-mieniono „nadawcze systemy tele- i radiokomunikacyjne” oraz „stacje bazowe systemów telefonii komórkowej” (DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284; zał. 1., poz. 4. i 5.). Do urządzeń radiokomunikacyjnych zalicza się również „telefony komórkowe, bezprzewodowe i urządzenia bezprzewodowe krótkiego zasięgu” (DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284; zał. 1., poz. 3.), które jako sprzęt powszechnego użytku, niewymagający pozwolenia radiokomunikacyjnego, nie są przedmiotem niniejszego artykułu.
Urządzania i systemy radiokomunikacyjne stanowią obecnie jedne z najliczniejszych źródeł pola-EM, a podczas emisji w otoczeniu anten i niektórych innych elementów systemu występuje pole-EM stref ochronnych. Systemy radiokomunikacyjne są najczęściej bezobsługowe, jednak wymagają okresowych kontroli, regulacji i konserwacji, a tym samym w ich otoczeniu można wyróżnić przestrzeń pracy. Warunki narażenia pracujących na pole-EM podczas użytkowania systemów radiokomunikacyjnych wymagają okresowej kontroli, wykonanej zgodnie z rekomendowanymi i zwalidowanymi metodami, celem rozpoznania zagrożeń elektromagnetycznych i podjęcia odpowiednich środków ochronnych (DzU 2011, poz. 166; DzU 2016, poz. 950, zm. poz. 2284).
Metody pomiarów pola-EM w zakresie koniecznym do realizacji wspomnianych wymagań nie są obecnie znormalizowane. W związku z tym, celem relacjonowanej w niniejszym artykule pracy było opracowanie metody rekomendowanej do pomiaru parametrów pola-EM in situ w przestrzeni pracy, pod-czas użytkowania urządzeń radiokomunikacyjnych.
Rekomendowana metoda pomiarów została opracowana na podstawie szczegółowego rozpoznania charakterystyki narażenia na pole-EM w otoczeniu typowych urządzeń i systemów radiokomunikacyjnych eksploatowanych w Polsce: w otoczeniu systemów antenowych oraz nadajników stacji bazowych telefonii komórkowej, nadajników radiowych i telewizyjnych małych mocy oraz radiowo-telewizyjnych centrów nadawczych (RTCN). W pracy opierano się na pomiarach własnych autorów oraz opracowaniach literaturowych i protokołach z pomiarów kontrolnych pola-EM.
Na podstawie wyników przeprowadzonych badań stwierdzono, że oprócz pierwotnych źródeł pola-EM w postaci anten (w niektórych przypadkach również nadajników oraz elementów toru antenowego), w przestrzeni pracy w ich otoczeniu występują również wtórne źródła pola-EM: metalowe konstrukcje (drabiny, barierki, ogrodzenia, elementy nośne anten, rynny, zwody uziomów) oraz anteny odbiorcze lub nadawcze wyłączone z nadawania, ale będące w obszarze oddziaływania pola-EM anten nadawczych. W artykule przedstawiono opracowaną metodę pomiarów pola-EM w przestrzeni pracy w otoczeniu stacjonarnych, wymagających pozwoleń radiowych, nadawczych urządzeń i systemów radiokomunikacyjnych oraz omówiono najistotniejsze przyczyny niepewności wyników pomiaru pola-EM przy omawianych urządzeniach.

Powszechne wykorzystywanie systemów radiokomunikacyjnych przyczynia się do ekspozycji ludzi na pole elektromagnetyczne emitowane przez te systemy. Ze względu na dużą liczbę użytkowników w środowisku wielkomiejskim występuje tu największe zagęszczenie anten radiokomunikacyjnych oraz pole elektromagnetyczne o najbardziej złożonym widmie częstotliwości. W artykule przedstawiono wyniki rozpoznania i oceny ekspozycji na pole elektromagnetyczne emitowane przez systemy radiokomunikacyjne. Te wyniki bazują na rezultatach badań własnych i charakteryzują niemal dwudziestoletnią ewolucję parametrów ekspozycji w centrum Warszawy. Wskazują ponadto, że do 2020 r. w budynkach użyteczności publicznej i w otwartej przestrzeni miasta nie dochodziło w Warszawie do ekspozycji pracowników na pole elektromagnetyczne o poziomie wymagającym okresowej kontroli według wymagań prawa pracy. Badania nie obejmowały oceny parametrów lokalnego narażenia na silniejsze pole elektromagnetyczne bezpośrednio przy antenach nadajników, zlokalizowanych najczęściej na dachach budynków lub wolnostojących konstrukcjach wsporczych.

DOI: 10.5604/01.3001.0015.0295

Internet Rzeczy (IoT) jest coraz powszechniej wykorzystywaną technologią w przemyśle, w tzw. inteligentnych miastach i domach czy w monitoringu stanu zdrowia. Artykuł prezentuje charakterystykę emisji elektromagnetycznych różnych technologii łączności bezprzewodowej wykorzystywanych w IoT (WiFi, Bluetooth, RFID, Zig-Bee, sieci komórkowe itp.). Przedstawiono w nim również kryteria i metody oceny zawodowych zagrożeń elektromagnetycznych związanych z użytkowaniem takich urządzeń.

DOI: 10.5604/01.3001.0014.8771

Szybki rozwój technologii e-mobility i zwiększająca się systematycznie liczba pojazdów samochodowych o napędzie całkowicie elektrycznym lub hybrydowym powoduje zwiększenie ilości źródeł pola elektromagnetycznego i emisji elektromagnetycznych w środowisku. W artykule przedstawiono wyniki rozpoznania i oceny ekspozycji na pole elektromagnetyczne związane z użytkowaniem osobowych pojazdów samochodowych o napędzie elektrycznym i hybrydowym w kontekście danych literaturowych i badań własnych.

DOI: 10.5604/01.3001.0014.5756

W artykule scharakteryzowano pole elektromagnetyczne wytwarzane przez przenośne urządzenia komputerowe. Emitują one złożone pole elektromagnetyczne, o częstotliwościach do pojedynczych GHz. Wykazano, że zagrożenia elektromagnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania urządzeń oddalonych co najmniej 20 cm od ciała operatora, nie wymagają indywidulanej oceny, aby potwierdzić zgodność poziomu ekspozycji użytkowników z wymaganiami prawa pracy. Wyniki obliczeń współczynnika SAR w modelu ciała kobiety wskazują istotnie większy poziom zagrożeń dla użytkownika laptopa trzymanego bezpośrednio przy ciele, w porównaniu z korzystaniem z urządzenia oddalonego od ciała. W ramach stosowania środków ochronnych dla ograniczenia potencjalnych zagrożeń elektromagnetycznych należy zapewniać warunki użytkowania przenośnych urządzeń komputerowych zgodnie z zaleceniami ergonomicznymi.

W artykule scharakteryzowano pole elektromagnetyczne wytwarzane przez stacjonarne urządzenia komputerowe (komputery osobiste i serwery): monitory ekranowe CRT i LCD oraz jednostki systemowe i współpracujące z nimi urządzenia peryferyjne, takie jak myszki i klawiatury bezprzewodowe, zasilacze stałoprądowe (AC/DC) i zasilacze awaryjne (UPS), okablowanie sieciowe i zasilające elektrycznie. Emitują one pole elektromagnetyczne (o częstotliwości od 50 Hz do pojedynczych GHz).

Wykazano, że zagrożenia elektromagnetyczne w przestrzeni pracy przy wymienionych urządzeniach komputerowych, z uwagi na ich użytkowanie w  odległości co najmniej 20 cm od ciała operatora, nie wymagają indywidulanej oceny, aby potwierdzić zgodność poziomu ekspozycji użytkowników z wymaganiami prawa pracy. Prezentowana w artykule ocena pola elektromagnetycznego nie dotyczy innych scenariuszy ekspozycji, takich jak naprawy urządzeń czy eksploatacja sprzętu przenośnego.

Kuchenki mikrofalowe należą do obiektów technicznych mogących potencjalnie emitować pole – EM o wartościach mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy osób zatrudnionych w gastronomii czy serwisach firmowych. Formalnie, bezpieczeństwo użytkowania kuchenek mikrofalowych powinien gwarantować producent, który zobowiązany jest to przestrzegania standardów emisji promieniowania, po spełnieniu których urządzenia są dopuszczone do sprzedaży. Dla użytkowników kuchenek mikrofalowych w gospodarstwach domowych to warunek konieczny. Przedstawione w artykule dane o poziomach tego pola w otoczeniu ponad 170 urządzeń wskazują, że należy przedsięwziąć stosowne działania ochronne. Przedstawiony w opracowaniu istniejący stan prawny dotyczący limitów emisji, który obowiązuje producentów tych kuchenek jest oparty o rekomendacje ICNIRP i spełnia wymagania limitów ekspozycji człowieka na pole – EM. Krajowe przepisy są bardziej rygorystyczne. W pracy dyskutowane są wszystkie te aspekty, szczególnie w odniesieniu do pracowników gastronomii i służb serwisowych, gdzie brak jest faktycznego nadzoru nad warunkami pracy. Zwrócono także uwagę na możliwość zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikom kuchenek mikrofalowych w gospodarstwach domowych.

Nowelizacja prawa pracy w zakresie ochrony przed zagrożeniami elektromagnetycznymi, wynikającymi z oddziaływania pola elektromagnetycznego (pola-EM) na organizm człowieka i obiekty techniczne) związana jest z harmonizacją przepisów krajowych z dyrektywą 2013/35/UE w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na zagrożenia spowodowane czynnikami fizycznymi (polami elektromagnetycznymi, Dz.Urz. UE L 179, str. 1-19).

Odnawialne źródła energii, m.in. elektrownie wiatrowe, odgrywają coraz większą rolę w systemie energetycznym. W Polsce eksploatowanych jest obecnie ponad 1000 elektrowni wiatrowych o łącznej mocy ok. 4,6 GW, które rocznie produkują ok. 4,5% krajowej energii elektrycznej (tj. niemal 8 TWh w 2015 r.). W artykule scharakteryzowano źródła pola elektromagnetycznego w elektrowniach wiatrowych (generatory prądowe, przetworniki elektroenergetyczne, okablowanie, transformatory) i parametry wytwarzanego przez nie pola elektromagnetycznego (magnetostatycznego i elektromagnetycznego małej częstotliwości o dominującej składowej 50 Hz lub 150 Hz).

Zaprezentowano wyniki wykonanych w elektrowniach wiatrowych badań pola elektromagnetycznego, obejmujących pomiary rozkładu przestrzennego oraz indywidualny monitoring narażenia pracowników. Wykazano, że narażenie pracowników jest w granicach wymagań prawa pracy (natężenie pola elektrycznego E < 500 V/m; natężenie pola magnetycznego H < 200 A/m, zasięgi stref ochronnych pola elektromagnetycznego nieprzekraczające jednego metra od jego źródeł, a narażenie pracowników podczas dnia pracy jedynie krótkotrwałe). Zidentyfikowano lokalne występowanie zagrożeń elektromagnetycznych istotnych dla pracowników szczególnie chronionych (kobiet w ciąży, pracowników młodocianych i użytkowników implantów medycznych), które powinny być uwzględnione w programie stosowania środków ochronnych.

Zarówno dyrektywa europejska 2013/35/UE, dotycząca minimalnych wymagań ochrony pracowników przed bezpośrednimi i pośrednimi zagrożeniami elektromagnetycznymi, jak i aktualne polskie prawo pracy w tym zakresie, powstały na bazie europejskiej dyrektywy ramowej 89/391/EWG. W związku z tym, wiele wspólnych cech mają stawiane przez nie pracodawcom wymagania zmierzające do ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników narażonych na pola elektromagnetyczne. Najistotniejsze różnice to brak w Polsce jednoznacznych wymagań dostosowania zasad ochrony użytkowników implantów medycznych do ich indywidualnej wrażliwości na niepożądane oddziaływanie elektromagnetyczne.

Ponadto harmonizacja najwyższych dopuszczalnych natężeń pola elektrycznego i magnetycznego (NDN pól elektromagnetycznych – Dz.U. nr 0, poz. 817, 2014) z dyrektywą 2013/35/UE wymaga usunięcia istotnej rozbieżności polskich i europejskich limitów pola magnetycznego w paśmie 0,1 - 100 MHz. Z tego powodu transpozycja wymagań dyrektywy 2013/35/UE może spowodować zaostrzenie oceny narażenia pracowników na pole magnetyczne w tym zakresie. W wymaganiach dotyczących ochrony pracowników w otoczeniu źródeł pól elektromagnetycznych innych częstotliwości nie należy spodziewać się istotnych zmian wskutek planowanej w 2016 r. harmonizacji limitów NDN z dyrektywą 2013/35/UE.

Artykuł prezentuje dotyczące użytkowników radiotelefonów zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, wynikające z oddziaływania pola elektromagnetycznego na ludzi i środowisko pracy oraz działania profilaktyczne służące ich ograniczaniu. Urządzenia te są powszechnie używane do realizacji obowiązków zawodowych m.in. przez pracowników pogotowia ratunkowego, straży pożarnej, policji.

W artykule zaprezentowano wyniki laboratoryjnych badań poza pasmowej czułości mierników elektromagnetycznego promieniowania radiofalowego, o pasmach pomiarowych z zakresu częstotliwości 1 kHz ÷ 38 GHz, na oddziaływanie sinusoidalnie zmiennego pola elektrycznego o częstotliwości przemysłowej 50 Hz i natężeniu z zakresu 5 ÷ 30 kV/m. Wyniki badań przeanalizowano w kontekście wymagań ochrony pracowników i ludności przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych oraz charakterystyki złożonych środowiskowych pól, jakie mogą występować w otoczeniu elektroenergetycznych linii przesyłowych wysokiego napięcia.
Stwierdzono, że oddziaływanie pól elektrycznych 50 Hz na mierniki radiofalowego pola elektromagnetycznego może w otoczeniu linii wysokiego napięcia spowodować nieuprawnione zidentyfikowanie radiofalowych pól elektrycznych i magnetycznych o natężeniach przekraczających dopuszczalne dla narażenia ludności. W pobliżu linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia, lub w innych miejscach narażonych na silne pola elektryczne częstotliwości przemysłowej, konieczne jest używanie tylko mierników radio falowych o ustalonej czułości na pole elektryczne 50 Hz i rozważenie jej wpływu na wyniki pomiarów, biorąc pod uwagę poziom pola elektrycznego 50 Hz w poszczególnych miejscach.

Pole elektromagnetyczne jest jednym z istotnych czynników występujących na stanowiskach pracy w jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej. Specyfika pracy personelu wojskowego w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego ze względu na rodzaj stosowanych urządzeń, często utrudnia zastosowanie krajowych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W celu pełnej ochrony zdrowia personelu wojskowego i zapewnienia bezpieczeństwa pracy w Zakładzie Ochrony Mikrofalowej Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii opracowano projekt normy &#8222;Bezpieczeństwo i higiena pracy. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Profilaktyka i ochrona zdrowia personelu zatrudnionego w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego od 0 Hz do 300 GHz&#8221;.
W artykule omówiono określone w normie wymagania dotyczące profilaktyki i ochrony zdrowia personelu wojskowego zatrudnionego w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego, wymagania w zakresie oszacowania narażenia personelu na promieniowanie elektromagnetyczne według skali względnej dla potrzeb profilaktyki i ochrony zdrowia personelu, a także zasady postępowania w wydarzeniach wypadkowych związanych z promieniowaniem elektromagnetycznym.

W artykule przedstawiono wybrane aspekty związane z potrzebami i możliwościami pomiarowymi pól elektromagnetycznych pochodzących od urządzeń radiokomunikacyjnych pracujących w paśmie częstotliwości wysokich mikrofal (60-90 GHz). Rozwój technologiczny i bezustanne poszukiwanie bezprzewodowego medium transmisyjnego o dużej przepływności sprawił, że w konstrukcji linii radiowych zaczęto wykorzystywać częstotliwości z zakresów 71-76 GHz i 81-86 GHz (Pasmo E), które zapewniają pojemności znacznie większe niż tradycyjne rozwiązania. Na rodzimym rynku już pojawiają się dostawcy tego typu sprzętu, co wiąże się m.in. z potrzebą szacowania ekspozycji do celów bhp i ochrony środowiska. Jednocześnie brakuje przyrządów, których zakres pomiarowy pokrywałby zakres Pasma E.
W pracy dokonano przeglądu istniejących systemów radiokomunikacyjnych, anten wykorzystywanych przy budowie radiolinii oraz sposobów analizy rozkładu pola elektromagnetycznego w ich otoczeniu. Przedstawiono także wyniki badań własnych związanych z generacją wzorcowych pól elektromagnetycznych z Pasma E oraz analizą parametrów metrologicznych komercyjnych czujników pola pod kątem możliwości ich wykorzystania na częstotliwościach powyżej deklarowanego przez producentów pasma pracy.

W pracy scharakteryzowano zagrożenia elektromagnetyczne związane z obsługą fizykoterapeutycznych diatermii krótkofalowych. Wyniki badań wykonanych przy różnego typu 14 diatermiach z aplikatorami indukcyjnymi i 14 diatermiach z aplikatorami pojemnościowymi wskazują, że pola elektryczne i magnetyczne o częstotliwości 27 MHz o natężeniach ze  strefy niebezpiecznej, tj. przekraczające granicę narażenia dopuszczalnego dla pracowników mogą występować w czasie typowych zabiegów w odległości: pole elektryczne (E > 200 V/m) - do 60 cm (mediana 45 cm), a pola magnetyczne (H >3 A/m) - do 25 cm (mediana 20 cm) od aplikatorów i zasilających je kabli. Dotykanie do aktywnych aplikatorów i zasilających je kabli powoduje w kończynie górnej przepływ prądu elektrycznego (prądu dłoni) o natężeniu przekraczającym wartość graniczną 40 mA (przy dotykaniu do kabli zasilających aplikatory pojemnościowe badanych urządzeń: maksimum 780 mA; mediana 305 mA; minimum 113 mA). Wyniki badań wskazują, że zarówno ocena pierwotnego pola elektromagnetycznego w otoczeniu aplikatorów (zgodnie z obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy), jak i ocena zagrożeń związanych z prądami dłoni u narażonych pracowników (zgodnie z dyrektywą europejską 2013/35/UE), przemawiają za zakazem zbliżania się bezpośrednio do aktywnych aplikatorów i ich dotykania przez pracowników. Prezentowana ocena zagrożeń elektromagnetycznych nie dotyczy pacjentów poddawanych zabiegom z użyciem diatermii krótkofalowych.

Na podstawie badań i pomiarów pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez najczęściej spotykane urządzenia pracujące w zakresie częstotliwości 0,3 &#8211; 3000 MHz przedstawiono analizę poziomu natężeń składowej elektrycznej występującej w otoczeniu ponad 140 urządzeń  i na stanowiskach pracowników. Analizowano również zasięgi stref ochronnych i krotność przekroczenia NDN. Wykazano, że istnieje duża grupa urządzeń, których stosowanie wymaga od pracodawców podjęcia skutecznych działań obniżających poziom ekspozycji na pola elektromagnetyczne. Do urządzeń tych należą aparaty elektrochirurgiczne (natężenie pola E do 1000 V/m przy urządzeniu, NDN przekroczony 1,3 krotnie na stanowisku pracownika), diatermie krótko- i mikrofalowe (odpowiednio: natężenie pola E do 1000 V/m, NDN przekroczony 11 krotnie) oraz zgrzewarki dielektryczne wysokiej częstotliwości (odpowiednio: natężenie pola E do 850 V/m, NDN przekroczony 12 krotnie). W opracowaniu zwrócono uwagę na istnienie dużej grupy urządzeń znajdujących się poza rejestrem inspekcji sanitarnej, stosowanych głównie w małych przedsiębiorstwach. Podkreślono fakt braku kontroli ekspozycji pracowników wykonujących prace remontowe i konserwacyjne w zasięgu występowania pola elektromagnetycznego, zatrudnianych na podstawie umów z firmami zewnętrznymi oraz na umowę zlecenie. Z uwagi na rozpoczęcie prac związanych z transpozycją dyrektywy &#8222;polowej&#8221; do przepisów krajowych rezultaty przedstawionej analizy mogą zostać praktycznie wykorzystane.

Eksploatacja urządzeń techniki wojskowej wiąże się w znacznym zakresie z koniecznością przebywania w polu elektromagnetycznym o wartościach stref ochronnych bezpieczeństwa i higieny pracy, ustanowionych w przepisach krajowych. Wartości natężeń pola elektromagnetycznego na stanowiskach pracowników, obsługujących te urządzenia, często przewyższają wartości występujące przy urządzeniach stosowanych w innych działach gospodarki. Polskie Normy tylko częściowo uwzględniają specyfikę urządzeń wojskowych. Ich bezpośrednie zastosowanie prowadzi w wielu wypadkach do niedoszacowania narażenia na pole elektromagnetyczne strefy bliskiej anten radarów. W pracy przedstawiono analizę wielkości natężeń pola elektrycznego występującego wokół urządzeń wytwarzających silne pola modulowane impulsowo. Na podstawie uzyskanych wyników badań dokonano analizy ekspozycji personelu obsługującego te urządzenia na stałych i zmiennych stanowiskach pracowników. Przeprowadzona ocena wskazuje stanowiska i obszary wokół urządzeń techniki wojskowej, które powinny podlegać szczególnej ochronie ze względu na zwiększone narażenie personelu.

W artykule zaprezentowano przegląd najpoważniejszych i najpowszechniejszych elektromagnetycznych zagrożeń wypadkowych, jakie występują w placówkach medycznej diagnostyki rezonansu magnetycznego wskutek oddziaływania na obiekty materialne i ludzi, wywieranego przez pole magnetostatyczne wytwarzane nieprzerwanie przez magnes skanera. Należą do nich zagrożenia balistyczne (wynikające z przyciągania do magnesu obiektów ferromagnetycznych), zakłócenia pracy urządzeń elektronicznych (w tym implantów medycznych), wrażenia wynikające z powstawania prądów indukowanych w organizmie człowieka poruszającego się w polu magnetostatycznym. Ponadto nie można wykluczyć zagrożeń zdrowia związanych z przewlekłym narażeniem zawodowym na pola magnetostatyczne.

Pracownicy, którzy wymagają stałej łączności z dowódcą lub dyspozytorem korzystają z różnorodnych urządzeń profesjonalnej łączności bezprzewodowej, istotnie różniących się od publicznych systemów telefonii komórkowej. Omówione w artykule cechy takich systemów oraz doniesienia naukowe wykazujące możliwe zagrożenia zdrowia wynikające z narażenia na pola elektromagnetyczne urządzeń bezprzewodowych przemawiają za poszukiwaniem rozwiązań profilaktycznych, celem zmniejszania narażenia pracowników zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia.

W artykule przedstawiono problematykę badań radiofalowego promieniowania elektromagnetycznego z wykorzystaniem ekspozymetrów osobistych. Zaprezentowano parametry użytkowe i techniczne selektywnych i szerokopasmowych ekspozymetrów, stosowanych najczęściej przy badaniach i ocenach narażenia ludzi na promieniowanie radiofalowe. Przedstawiono wyniki badań wybranych parametrów metrologicznych ekspozymetrów, takich jak czułość w predefiniowanych pasmach pomiarowych promieniowania i izotropowość, które mogą istotnie wpływać na wyniki badań narażenia ludzi na promieniowane elektromagnetyczne.

W artykule omówiono urządzenia i instalacje, przy których w przypadku niewłaściwej organizacji pracy pracownicy zagrożeni są nadmierną ekspozycją na pola oraz typowe czynności wykonywane przez pracowników przy tych urządzeniach. Scharakteryzowano możliwość zastosowania środków ochrony indywidualnej oraz wymagania, jakim powinny one odpowiadać, aby chronić przed oddziaływaniem pól, umożliwiając równocześnie efektywne i bezpieczne wykonywanie pracy.

Ekranowanie elektromagnetyczne, zmniejszające poziom ekspozycji pracowników przebywających w pobliżu źródeł pól elektromagnetycznych, może skutecznie ograniczać ryzyko zawodowe wynikające z nadmiernego narażenia na pola elektromagnetyczne. W artykule scharakteryzowano możliwość zastosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroniących przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, umożliwiających równocześnie efektywne i bezpieczne wykonywanie czynności zawodowych przy obsłudze poszczególnych urządzeń.

"W ostatnich latach na całym świecie wzrasta liczba użytkowników telefonów przenośnych i bezprzewodowych. Mózg jest organem eksponowanym na pola elektromagnetyczne o częstotliwościach radiowych, emitowane podczas rozmów telefonicznych. Od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych w Szwecji były wykonywane badania dla ustalenia związku tej ekspozycji z guzami mózgu. Ekspozycja była oceniana na podstawie pytań ankietowych. Analiza łączna dwóch badań kliniczno-kontrolnych przypadków zachorowań na guzy mózgu została oparta na odpowiedziach od 1 254 (88%) pacjentów z łagodnym guzem mózgu, 905 (90%) ze złośliwym guzem mózgu oraz 2 162 (89%) osób z grupy kontrolnej. W podsumowaniu autorzy stwierdzili, że na podstawie przeglądu najnowszych badań dotyczących tego tematu można wnioskować, iż używanie telefonów przenośnych dłużej niż 10 lat powoduje zwiększone ryzyko występowania guzów mózgu."

W artykule przedstawiono zagrożenia elektromagnetyczne związane z użytkowaniem telefonii bezprzewodowej. Omówiono oddziaływanie telefonii bezprzewodowej na ludzi i infrastrukturę techniczną. Scharakteryzowano czynniki wpływające na poziom zagrożeń związany z użytkowaniem telefonów oraz sposoby ich oceny, a także europejskie i krajowe uregulowania prawne w tym zakresie.

Stacje bazowe telefonii komórkowej są źródłami promieniowania elektromagnetycznego, które wzbudzają szerokie zainteresowanie w odniesieniu do skutków ekspozycji ludzi i środowiska. W państwach europejskich brak jest obecnie jednolitych uregulowań prawnych dotyczących kryteriów oceny i metodyki prowadzenia pomiarów zagrożeń elektromagnetycznych. W artykule omówiono rozwiązania, jakie stosują poszczególne państwa.