Wymagania przepisów polskich

 

Podstawą sporządzenia konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska  było założenie, iż większe zaangażowanie ze strony obywateli i większa świadomość społeczna w sprawach dotyczących środowiska prowadzi do lepszej jego ochrony [1]. Natomiast celem opracowania konwencji było przyczynienia się do ochrony prawa każdej osoby, z obecnego oraz przyszłych pokoleń, do życia w Środowisku odpowiednim dla jej zdrowia i pomyślności [1].  Działania mają być realizowane w trzech obszarach:

  1. udostępniania społeczeństwu informacji o środowisku,
  2. udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji mających wpływ na środowisko, oraz
  3. dostępności do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska.

Konwencja został podpisana  25 czerwca 1998 w Aarhus w Danii, podczas IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska, stąd potoczna nazwa konwencji – Konwencja z Aarhus i  obowiązuje od 30 października 2001 r.

Celem, który przyświecał Unii Europejskiej podpisując konwencję o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, zgodnie z uzasadnieniem opublikowany przez Komisję Europejską, była potrzeba zapewnienia świadomości społecznej w odniesieniu do zagadnień związanych ze środowiskiem i zwiększenie zaangażowania społecznego w tej kwestii, a także promowanie lepszego stosowania ustawodawstwa dotyczącego środowiska.

Stosując się do wymienionych w konwencji postanowień strony konwencji zostały zobowiązane, że podejmą ustawodawcze, administracyjne i inne środki, włączając w to środki zapewniające zgodność pomiędzy postanowieniami realizującymi postanowienia niniejszej konwencji odnoszące się do informacji, udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości, jak również właściwe środki egzekucyjne, dla ustanowienia i utrzymania jasnych, przejrzystych i spójnych ram dla realizacji postanowień niniejszej konwencji [1].

W konwencji ustanowiono określone prawa i obowiązki w zakresie dostępu do informacji, dotyczące zwłaszcza terminów ich udostępniania i powodów, na podstawie których władze publiczne mogą odmówić udzielenia dostępu do niektórych informacji.

Żądaniu udzielenia informacji można odmówić w trzech przypadkach, gdy:

  • władza publiczna nie posiada żądanej informacji,
  • żądanie jest w oczywisty sposób bezzasadne lub sformułowane w sposób zbyt ogólny,
  • żądanie dotyczy materiału będącego w trakcie kompletowania.

Żądaniu udzielenia informacji można też odmówić ze względu na poufność postępowania prowadzonego przez władze publiczne, obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, toczące się postępowanie sądowe lub poufność informacji handlowych i przemysłowych, prawa własności intelektualnej, poufność danych lub interesów jakiejkolwiek osoby, która informacje będące przedmiotem wniosku dostarczyła dobrowolnie, pod warunkiem, że podstawy odmowy są interpretowane zawężająco, biorąc pod uwagę społeczny interes przemawiający za ujawnieniem informacji. W odmowie wskazane muszą być jej przyczyny oraz zamieszczone informacje o możliwościach odwołania się od niej.

Władze publiczne muszą uaktualniać posiadane przez nie informacje i w tym celu prowadzić publicznie dostępne wykazy, rejestry i zbiory danych. W ramach dostępu do informacji promować należy elektroniczne bazy danych obejmujące raporty o stanie środowiska, ustawodawstwo, plany, krajową politykę i międzynarodowe konwencje.

Druga część konwencji dotyczy udziału społeczeństwa w procedurze decyzyjnej. Udział ten należy zapewnić w procedurze wydawania zgody na konkretne przedsięwzięcia (głównie przedsięwzięcia o charakterze przemysłowym) wymienione w załączniku I do konwencji. Decyzja o wydaniu zgody musi we właściwy sposób uwzględniać rezultaty uzyskane w wyniku udziału społeczeństwa.

Na wczesnym etapie procedury podejmowania decyzji społeczeństwo informowane jest o:

  • temacie, w zakresie którego decyzja ma być podjęta,
  • rodzaju możliwej decyzji,
  • władzy publicznej właściwej do wydania decyzji,
  • przewidywanej procedurze, w tym praktycznych szczegółach procedury konsultacji,
  • postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (jeśli takie przewidziano).

Zawarte ramy czasowe muszą umożliwiać społeczeństwu rzeczywisty udział w procedurze decyzyjnej. W zakresie przygotowywania planów i programów mających znaczenie dla środowiska ustanowiona została procedura uproszczona. Strony konwencji zachęca się również do promowania udziału społeczeństwa w przygotowywaniu polityki odnoszącej się do środowiska, jak również norm i ustawodawstwa, które mogą mieć znaczny wpływ na środowisko.

W odniesieniu do dostępu do wymiaru sprawiedliwości w dziedzinie środowiska, a konkretnie w sprawach dotyczących środowiska każda osoba, która stwierdzi, że jej prawa zostały w ramach dostępu do informacji naruszone (wniosek o udostępnienie informacji został nierozpatrzony, niesłusznie odrzucony lub załatwiony nieodpowiednio), będzie mogła, w ramach krajowego porządku prawnego, wnieść sprawę do sądu.

Dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest też zapewniony w przypadku naruszenia procedury uczestnictwa przewidzianej w konwencji. Również w celu rozstrzygania sporów dotyczących działań lub przypadków zaniechania ze strony osób prywatnych lub władz publicznych naruszających postanowienia prawa krajowego w dziedzinie środowiska dopuszcza się dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

Transpozycja konwencji z Aarhus do prawa wspólnotowego. Wspólnota podjęła zobowiązanie przyjęcia niezbędnych środków zapewniających efektywne stosowanie konwencji. Pierwszy filar konwencji dotyczący publicznego dostępu do informacji został wprowadzony w życie na szczeblu wspólnotowym dyrektywą 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska. Transpozycja drugiego filara, który dotyczy udziału społeczeństwa w procedurach podejmowania decyzji dotyczących środowiska, nastąpiła w decyzji 2003/35/WE. Wniosek dotyczący dyrektywy opublikowany w październiku 2003 r. ma na celu transponować trzeci filar, aby zapewnić dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska. Rozporządzenie przyjęte w 2006 r. ma zagwarantować stosowanie postanowień i zasad konwencji do instytucji i organów Wspólnoty. Wprowadzenie zmiany do konwencji zostało zastosowane  w odniesieniu do umożliwienia udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w sprawie zamierzonego uwolnienia organizmów zmodyfikowanych genetycznie do środowiska. Na szczeblu wspólnotowym wymóg ten już został spełniony na mocy takich postanowień, jak dyrektywa 2001/18/WE w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy [2].

Tekst Konwencji stanowi Załącznik 1 do niniejszego sprawozdania.