Dyrektywa Seveso III, a Konwencja z Aarhus

 

Zgodnie z konwencją z Aarhus skuteczny udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji jest konieczny, aby umożliwić zainteresowanej społeczności wyrażanie, a decydentowi uwzględnianie, opinii i obaw, które mogą być istotne dla tych decyzji, zwiększając w ten sposób odpowiedzialność w ramach procesu podejmowania decyzji i jego przejrzystość oraz przyczyniając się do zwiększenia świadomości publicznej w zakresie środowiska oraz poparcia dla podjętych decyzji. – Tak brzmi punkt 21 Preambuły Dyrektywy Seveso III.

Jak również w preambule (punkt 19) zostało sformułowane iż: Aby ułatwiać dostęp do informacji na temat środowiska, w ramach Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (konwencja z Aarhus), która została zatwierdzona w imieniu Unii decyzją Rady 2005/370/WE z dnia 17 lutego 2005 r. w sprawie zawarcia w imieniu Wspólnoty Europejskiej Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, należy poprawić poziom i jakość informacji udostępnianych społeczeństwu. W szczególności osoby, które mogą być narażone na skutki poważnej awarii, powinny uzyskać wystarczające informacje o właściwych działaniach, które należy podjąć w takiej sytuacji. Państwa członkowskie powinny udostępnić informacje dotyczące możliwości uzyskania informacji na temat praw osób dotkniętych skutkami poważnych awarii. Informacje przekazywane społeczności powinny być sformułowane jasno i czytelnie. Poza aktywnym udzielaniem informacji na bieżąco bez konieczności zgłaszania stosownych wniosków przez społeczność oraz nie wykluczając innych form rozpowszechniania informacji, należy udostępnić na stałe i aktualizować takie informacje drogą elektroniczną. Jednocześnie powinny istnieć odpowiednie gwarancje poufności w celu rozwiązania problemów związanych między innymi z bezpieczeństwem.

W Dyrektywie Seveso III art. 14 dotyczy informowania społeczeństwa, art. 15 – konsultacji społecznych i udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji, art. 22 – dostępu do informacji i poufności, a art. 23 – dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Wszystkie elementy konwencji, tzn. dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku, udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji mających wpływ na środowisko, oraz dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, zostały uwzględnione w Dyrektywie Seveso III.

Dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku

W art. 14 Dyrektywy Seveso III dotyczącym informowania społeczności, państwa członkowskie zostały zobowiązane w ustępie 1, aby informacje, określone w Załączniku V do Dyrektywy Seveso III, zostały podane do publicznej wiadomości, również drogą elektroniczną. Nie zostało natomiast określone, kto będzie wykonawcą tych czynności.

Zgodnie z Załącznikiem V Dyrektywy Seveso III informacje przekazywane społeczności w odniesieniu do zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku obejmują:

1. Imię i nazwisko lub nazwa prowadzącego zakład oraz pełny adres przedmiotowego zakładu.

2. Potwierdzenie, że zakład podlega przepisom wykonawczym lub administracyjnym wdrażającym niniejszą dyrektywę oraz że właściwe organy otrzymały zgłoszenie, o którym mowa w art. 7 ust. 1, lub raport o bezpieczeństwie, o którym mowa w art. 10 ust. 1.

3. Proste objaśnienie działania lub działań podjętych w zakładzie.

4. Powszechne nazwy lub, w przypadku substancji niebezpiecznych objętych częścią 1 załącznika I, nazwy rodzajowe lub klasyfikacja zagrożeń w przypadku odnośnych substancji niebezpiecznych znajdujących się w zakładzie mogących spowodować poważną awarię z podaniem w nieskomplikowanej formie ich podstawowych niebezpiecznych cech.

5. Ogólne informacje na temat sposobu ostrzegania zainteresowanej społeczności, w razie potrzeby; odpowiednie informacje o właściwym zachowaniu w sytuacji poważnej awarii lub wskazanie, gdzie informacje te można znaleźć w formie elektronicznej.

6. Data ostatniej wizyty na terenie zakładu zgodnie z art. 20 ust. 4 lub wskazanie, gdzie informacje te można znaleźć w formie elektronicznej; informacje o tym, gdzie można uzyskać na żądanie bardziej szczegółowe informacje na temat kontroli oraz jej planu, zgodnie z wymogami określonymi w art. 22 [art. 22 dotyczy dostępu do informacji i poufności – przypis autora sprawozdania].

7. Szczegółowe informacje dotyczące możliwości uzyskania dalszych istotnych informacji, z uwzględnieniem wymogów art. 22.

W odniesieniu do zakładów o dużym ryzyku należy dodatkowo oprócz informacji podanych powyżej podać:

1. Ogólne informacje dotyczące charakteru zagrożeń poważnymi awariami, z uwzględnieniem ich potencjalnych skutków dla zdrowia ludzkiego i środowiska oraz zbiorcze szczegółowe informacje na temat głównych rodzajów scenariuszy poważnych awarii oraz środków kontroli, jakie należy w ich przypadku zastosować.

2. Potwierdzenie wymogu dokonania odpowiednich ustaleń przez prowadzącego zakład na terenie zakładu, w szczególności łączności ze służbami ratowniczymi w celu uporania się z poważnymi awariami oraz zminimalizowania ich skutków.

3. Odpowiednie informacje pochodzące z zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego sporządzonego w celu zwalczania wszelkich skutków awarii poza terenem zakładu. Powinny one obejmować zalecenia stosowania się do wszelkich instrukcji oraz wniosków służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w czasie awarii.

4. W stosownych przypadkach wskazanie, czy zakład znajduje się blisko terytorium innego państwa członkowskiego z możliwością wystąpienia poważnej awarii o skutkach transgranicznych w ramach Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych.

Konstrukcja Załącznika V, do którego jest odniesienie w tym artykule nie jest jednoznaczna, gdyż jak widać powyżej należy podać informacje o zakładach, nie ma natomiast zapisu, że to prowadzący zakład ma informować społeczność, lub, że dokonać tego powinna władza właściwa. Oznacza to, że kwestia odpowiedzialności za przekazywanie informacji nie została określona na szczeblu dyrektywy i leży w gestii państw członkowskich, które mają po prostu zapewnić przekazanie tych informacji, jak również o aktualizację tych danych, jeżeli wystąpi taka potrzeba. Warto podkreślić, że informacje mają być stale dostępne dla społeczności, również drogą elektroniczną [3].

W ustępie 2 Dyrektywy Seveso III, w odniesieniu do zakładów dużego ryzyka, państwa członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia, aby wszystkie osoby, na które może mieć wpływ poważna awaria, regularnie i w najbardziej odpowiedniej formie otrzymywały, bez konieczności ubiegania się o to, jasno i czytelnie sformułowane informacje dotyczące środków bezpieczeństwa i wymaganego zachowania w przypadku poważnej awarii (litera a). Informacje te zawierają co najmniej te wiadomości, o których mowa w Załączniku V i są również dostarczane do wszystkich budynków i obiektów użyteczności publicznej, w tym do szkół i szpitali, oraz do wszystkich zakładów sąsiednich w przypadku zakładów objętych art. 9 (efekt domina – przypis autora sprawozdania). Państwa członkowskie zostały zobligowane do zapewnienia, aby informacje były dostarczane co najmniej raz na pięć lat, okresowo poddawane weryfikacji i w razie potrzeby aktualizowane.

Udostępnianie publiczne raportu o bezpieczeństwie oraz wykazu substancji niebezpiecznych może mieć miejsce na żądanie z zastrzeżeniem art. 22 ust. 3, który brzmi: Kompetentna władza może odmówić ujawnienia będących w jego posiadaniu pełnych informacji, o których mowa w art. 14 ust. 2 lit. b) i c) (informacje o raporcie o bezpieczeństwie oraz wykaz substancji niebezpiecznych – przypis autora), bez uszczerbku dla ust. 2 niniejszego artykułu, jeśli prowadzący zakład zażądał, aby nie udostępniać pewnych części raportu o bezpieczeństwie lub wykazu substancji niebezpiecznych, ze względów określonych w art. 4 dyrektywy 2003/4/WE. W takim przypadku udostępniany jest zmieniony raport, np. w postaci nietechnicznego podsumowania, które powinno zawierać co najmniej ogólne informacje dotyczące zagrożeń poważnymi awariami oraz potencjalnych skutków dla zdrowia ludzkiego i środowiska w przypadku poważnej awarii.

Również zapisy art. 22 Dyrektyw Seveso III odnoszą się do udostępniania informacji społeczności, jednakże na zasadach określonych w dyrektywie 2003/4/WE. Artykuł 22 wprowadza nowe zasady dotyczące poufności na podstawie właśnie dyrektywy 2003/4/WE wdrażającej przepisy Konwencji z Aarhus w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska. Na mocy tego artykułu państwa członkowskie zostały zobligowane do zobowiązania władzy właściwej (właściwego organu) do udostępniania wszelkich informacji przez niego posiadanych na mocy niniejszej dyrektywy wszystkim osobom fizycznym i prawnym, które się o to zwrócą zgodnie z dyrektywą 2003/4/WE. Zapis tego ustępu został jednak bardzo poważnie ograniczony, ustępem drugim i trzecim, który umożliwia władzy właściwej odmowę ujawnienia lub ograniczenia zakresu ujawnienia jakichkolwiek informacji wymaganych na mocy niniejszej dyrektywy, w tym również informacji określonych w artykule 14 Dyrektywy Seveso III – Informowania społeczności. Warunkiem jest jednak spełnienie wymagań określonych w art. 4 dyrektywy 2003/4/WE [3]:

Artykuł 4

Wyjątki

1. Państwa Członkowskie mogą zdecydować o odmowie udostępnienia informacji o środowisku, jeśli:

a) organ władzy publicznej, do którego skierowany jest wniosek, nie posiada informacji będących przedmiotem wniosku, ani żadna inna osoba nie dysponuje nimi w jego imieniu. W przypadku jeśli organ władzy publicznej wie, że informacje będące przedmiotem wniosku znajdują się w posiadaniu innego organu władzy publicznej lub inna osoba dysponuje nimi w imieniu tego organu, bez zbędnej zwłoki przekazuje wniosek temu organowi władzy publicznej i informuje o tym wnioskodawcę lub przekazuje wnioskodawcy informację o istnieniu organu władzy publicznej, do którego, w jego przekonaniu, można zwrócić się po informację będącą przedmiotem wniosku;

b) wniosek jest wyraźnie nieuzasadniony;

c) wniosek jest sformułowany zbyt ogólnie, biorąc pod uwagę postanowienia art. 3 ust. 3 (prośba o doprecyzowanie informacji – przypis autora);

d) wniosek dotyczy materiału będącego w trakcie opracowywania lub nieukończonych dokumentów lub danych;

e) wniosek dotyczy materiałów przeznaczonych do wewnętrznego komunikowania się, przy czym należy uwzględnić publiczny interes ujawnienia informacji.

W przypadku odmowy udostępnienia informacji będącej przedmiotem wniosku dotyczącego materiału w trakcie opracowywania, organ władzy publicznej podaje nazwę organu, który przygotowuje ten materiał oraz informacje o przewidywanym terminie ukończenia prac.

2. Państwa Członkowskie mogą zdecydować o odmowie udostępnienia informacji o środowisku, jeśli ujawnienie takich informacji negatywnie wpłynie na:

a) poufność działań organów władzy publicznej, jeśli jest ona prawnie przewidziana;

b) stosunki międzynarodowe, bezpieczeństwo publiczne lub obronę narodową;

c) toczące się postępowanie sądowe, szanse jakiejkolwiek osoby na sprawiedliwy proces lub zdolność organu władzy publicznej do prowadzenia dochodzenia karnego lub dyscyplinarnego;

d) poufność informacji handlowych lub przemysłowych, jeśli jest ona przewidziana prawem krajowym lub wspólnotowym w celu ochrony prawnie uzasadnionych interesów, w tym interesu publicznego w zakresie zachowania poufności danych statystycznych oraz tajemnicy podatkowej;

e) prawa własności intelektualnej;

f) poufność danych osobowych i/lub akt dotyczących osób fizycznych, które nie wyraziły zgody na publiczne ujawnienie tych informacji, jeśli taka poufność jest przewidziana prawem krajowym lub wspólnotowym;

g) interesy lub ochronę jakiejkolwiek osoby, która informacje będące przedmiotem wniosku dostarczyła dobrowolnie, nie mając obowiązku dostarczenia tych informacji i nie mogąc być takim obowiązkiem obarczona, chyba że wyraziła ona zgodę na ich ujawnienie;

h) ochronę środowiska, którego informacje dotyczą, takiego jak teren występowania rzadkiego gatunku.

Podstawy do odmowy udostępnienia informacji, o których mowa w ust. 1 i 2 są interpretowane zawężająco, przy uwzględnieniu publicznego interesu ujawnienia informacji w konkretnym przypadku. W każdym przypadku publiczny interes ujawnienia informacji jest porównywany z interesem dyktującym odmowę ich udostępnienia. Państwa Członkowskie nie mogą na mocy ust. 2 lit. a), d), f), g) i h) zdecydować o odmowie udostępnienia informacji, jeśli dotyczą one emisji do środowiska.

W tych ramach oraz dla celów stosowania lit. f) Państwa Członkowskie zapewniają przestrzeganie wymagań dyrektywy 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych (1).

3. Jeśli Państwo Członkowskie ustanowi wyjątki, może sporządzić publicznie dostępny wykaz kryteriów, na podstawie których odnośne organy władzy publicznej będą mogły podejmować decyzje dotyczące wniosków.

4. Informacje o środowisku będące w posiadaniu organów władzy publicznej lub dla nich przeznaczone, które są przedmiotem wniosku, są udostępniane częściowo, jeśli z całości tych informacji można wydzielić informacje, do których stosuje się postanowienia ust. 1 lit. d) i e) oraz ust. 2.

5. O odmowie udostępnienia całości lub części informacji będących przedmiotem wniosku wnioskodawca jest informowany pisemnie lub drogą elektroniczną, jeśli wniosek został przedłożony na piśmie lub jeśli wnioskodawca wyraził takie życzenie, w terminie określonym w art. 3 ust. 2 lit. a) lub, w danym przypadku, w lit. b). Zawiadomienie zawiera powody odmowy oraz informuje o procedurze odwoławczej ustanowionej zgodnie z art. 6.

Na ten właśnie artykuł dyrektywy 2003/4/WE może również powołać się prowadzący zakład i zażądać, aby władza właściwa nie udostępniała pewnych części raportu o bezpieczeństwie lub wykazu substancji niebezpiecznych, jeżeli oczywiście takie żądanie jest uzasadnione tym artykułem. Jak również, na podstawie tych samych przesłanek, władza właściwa może również postanowić, że niektóre części raportu o bezpieczeństwie lub wykazu nie zostaną ujawnione. W takim przypadku władza właściwa wydaje zgodę i prowadzący zakład przedkłada raport lub wykaz niezawierający tych fragmentów. Zagadnienia te zostały również omówione w zakładce dotyczącej informowania społeczności [3].

Konsultacje społeczne i udział społeczności w podejmowaniu decyzji

Konsultacje społeczne i udział społeczności w podejmowaniu decyzji zostały określone w art. 15 Dyrektywy Seveso III , na który składa się siedem ustępów, z których tylko pierwszy był zamieszczony w Dyrektywie Seveso II  (jako ustęp 5 artykułu 13 Informacje dotyczące środków bezpieczeństwa). Ustęp ten zapewnia zainteresowanej społeczności możliwość wyrażenia, z odpowiednim wyprzedzeniem, opinii na temat poszczególnych projektów
związanych z:

a) planowaniem nowych zakładów zgodnie z art. 13 (art. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne – przypis autora);

b)  istotną zmianą w zakładach zgodnie z art. 11 (art. 11 Zmiana w instalacji, zakładzie lub obiekcie magazynowym – przypis autora), jeżeli te zmiany podlegają zobowiązaniom przewidzianym w art. 13 (art. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne – przypis autora);

c) nowymi inwestycjami w pobliżu zakładów, gdzie lokalizacja lub inwestycje mogą zwiększyć ryzyko poważnej awarii lub jej skutki zgodnie z art. 13 (art. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne – przypis autora).

Pozostałe ustępy zostały wprowadzone w związku z uwzględnieniem w Dyrektywie Seveso III wymagań dyrektywy 2003/35/WE wdrażającej zapisy Konwencji z Aarhus w Unii Europejskiej i są adresowane do państw członkowskich (poza ustępem drugim, w którym nie zostało określone, kto ma być wykonawcą). Ustępy drugi, trzeci i piąty dotyczą informowania społeczności na poszczególnych etapach projektu: w początkowej fazie projektu, w trakcie oraz po podjęciu odpowiednich decyzji, ustępy czwarty i szósty dotyczą zgłaszania uwag i opinii przez zainteresowaną społeczność, a ostatni, siódmy – terminów, które zostały pozostawione do ustalenia przez państwa członkowskie.

Precyzując, ustęp drugi artykułu 15 określa zakres i sposób informowania społeczności dla początkowej fazy projektu. Za pośrednictwem ogłoszeń publicznych lub innych odpowiednich środków, w tym mediów elektronicznych, jeżeli są dostępne, na wczesnym etapie procedury podejmowania decyzji lub gdy tylko informacje można przekazać należy poinformować społeczność podając:

a) przedmiot konkretnego projektu;

b) fakt, że projekt podlega krajowej lub transgranicznej ocenie oddziaływania na środowisko lub konsultacjom między państwami członkowskimi zgodnie art. 14 ust. 3, w stosownych przypadkach;

c) dane właściwego organu odpowiedzialnego za podejmowanie decyzji, od którego można otrzymać odpowiednie informacje i do którego można zgłaszać uwagi lub pytania oraz informacje o harmonogramie przekazywania uwag lub pytań;

d) charakter ewentualnych decyzji lub projektu decyzji, jeżeli taki istnieje;

e) wskazanie czasu i miejsc, w których zostaną udostępnione odpowiednie informacje, lub środków, za pomocą których zostaną one udostępnione;

f)  szczegółowe informacje dotyczące ustaleń w zakresie udziału społeczności i konsultacji społecznych podjętych na mocy ust. 7 niniejszego artykułu.

W ustępie trzecim artykułu 15, został nałożony na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia udostępnienia zainteresowanej społeczności informacji dotyczących najważniejszych sprawozdań i porad skierowanych do właściwego organu w czasie, kiedy zainteresowana społeczność była informowana na mocy ust. 2, zgodnie z przepisami krajowymi, w odpowiednich terminach. A także zgodnie z przepisami dyrektywy 2003/4/WE … informacji innych niż informacje, o których mowa w ust. 2 niniejszego artykułu, właściwych dla przedmiotowej decyzji i udostępnianych jedynie po poinformowaniu zainteresowanej społeczności zgodnie z tym ustępem. Zgodnie z zapisami ustępu 5 artykułu 15 państwa członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia, aby kompetentna władza, po podjęciu odpowiednich decyzji, udostępniła społeczności treść decyzji i przyczyny jej podjęcia, w tym wszelkie późniejsze aktualizacje oraz wyniki konsultacji odbytych przed podjęciem decyzji i wyjaśnienie sposobu ich uwzględnienia w tej decyzji.

Ustęp 4 artykuły 15 odnosi się do możliwości zgłaszania uwag i opinii do właściwych władz przed podjęciem decyzji dotyczącej poszczególnych projektów oraz uwzględniania przeprowadzonych wcześniej konsultacji przy podejmowaniu decyzji. Ustęp 6 odnosi się do zapewnienia społeczności możliwość wcześniejszego i skutecznego udziału w przygotowaniu i zmianie lub przeglądzie tych planów i programów, wykorzystując procedury określone w art. 2 ust. 2 dyrektywy 2003/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. przewidującej udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska. W ustępie tym znalazł się jeszcze zapis zobowiązujący państwa członkowskie do określenia osoby uprawnionych do uczestnictwa, włącznie z odpowiednimi organizacjami pozarządowymi spełniającymi wszelkie odpowiednie wymogi przewidziane w prawie krajowym, takimi jak organizacje działające na rzecz ochrony środowiska. Niniejszy ustęp nie ma zastosowania do planów i programów, w przypadku których udział społeczności realizowany jest zgodnie z dyrektywą 2001/42/WE.

W ostatnim ustępie artykułu 15, państwa członkowskie zostały zobowiązane do określenia szczegółowych ustaleń dotyczących informowania społeczności i konsultacji społecznych. W Dyrektywie Seveso III nie zostały określone żadne konkretne terminy, zostało natomiast zapisane, że: Należy określić rozsądne ramy czasowe dla poszczególnych faz konsultacji, które zapewnią wystarczający okres czasu na poinformowanie społeczności oraz pozwolą zainteresowanej społeczności na przygotowanie i skuteczne uczestnictwo w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska będących przedmiotem przepisów niniejszego artykułu.

Dostęp do wymiaru sprawiedliwości

W artykule 23 Dyrektywy Seveso III znajdują się odesłania do dwóch dyrektyw: wspomnianej już dyrektywy 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylającej dyrektywę Rady 90/313/EWG oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko. Państwa członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do zapewnienia, aby każdy wnioskujący miał możliwość wystąpienia z wnioskiem zgodnie z art. 6 dyrektywy 2003/4/WE o dokonanie przeglądu działań lub zaniechań właściwego organu w związku z takim wnioskiem oraz aby w ramach odnośnych krajowych systemów prawnych członkowie zainteresowanej społeczności mieli dostęp do procedur odwoławczych wprowadzonych na mocy art. 11 dyrektywy 2011/92/UE dla przypadków podlegających art. 15 ust. 1 niniejszej dyrektywy (artykuł dotyczący konsultacji społecznych i udziału społeczności w podejmowaniu decyzji – przypis autora) [3].